Podejmujemy siÄ™ różnych dziaÅ‚aÅ„ dla podmiotów czasem oddalonych od nas w skali kontynentalnej. Jest to praca zdalna, która mimo swojej specyfiki podlega standardowym przepisom prawa.
Mimo różnych podejść formalnych do pracy wykonywanej poza siedzibÄ… pracodawcy, samo Å›wiadczenie jest definiowane umownie. Możemy wiÄ™c regulować prawnie wykonywanie Å›wiadczenia na podstawie umowy cywilnoprawnej, umowy o dzieÅ‚o czy umowy zlecenia. Stoimy na stanowisku, że klasyczna umowa o pracÄ™ regulowana kodeksem pracy również jest dopuszczalna.
Potoczne okreÅ›lenie pracy zdalnej czÄ™sto okreÅ›lane pracÄ… typu freelance nie zawsze w peÅ‚ni oddaje charakter Å›wiadczenia jakie jest podstawÄ… relacji pracownik – pracodawca lub zleceniodawca - zleceniobiorca. Można też powiedzieć, że relacja ta jest umowna o tyle, o ile o pracy czy zleceniu, dziele lub innym towarze lub usÅ‚udze mówi umowa pomiÄ™dzy dwiema stronami. Warto też pamiÄ™tać, że o ile umowa speÅ‚nia okreÅ›lone w prawie kryteria, nawet nienazwana, może być prostÄ… umowÄ… o pracÄ™. Umowy o pracÄ™ zdalnÄ….
Umowa o pracÄ™ (zdalnÄ…)
O ile w umowie, nawet ustnej, mamy do czynienia z następującymi elementami, niezależnie od tego czy praca ma być wykonana w siedzibie pracodawcy czy właśnie poza jego siedzibą, mamy do czynienia z umową o pracę.
- Ciągłość świadczenia pracy: stosunek pracy jest relacją stałą tzn. wyłącza prawnie czynności jednorazowe zaś podstawą jest trwała relacja polegająca na powtarzalnym wykonywaniu określonych w umowie czynności na rzecz pracodawcy.
- Relacja podporzÄ…dkowania: pracownik wykonuje prace pod kierownictwem (nadzorem) pracodawcy. Wszelkie ingerencje pracodawcy sÄ… uprawnione i wynikajÄ… wÅ‚aÅ›nie z umownego stosunku pracy. Nie oznacza to faktycznego i ciÄ…gÅ‚ego nadzoru ale możliwość dowolnego kontrolowania wykonywanych czynnoÅ›ci, ich rezultatów oraz warunków w jakich sÄ… wykonywane. W tym przypadku gdy pracownik wykonuje pracÄ™ zdalnÄ…, można wyobrazić sobie technologiczny czy też wirtualny nadzór nad pracownikiem, np. zarzÄ…dzajÄ…cym stronÄ… WWW, która ma być zasilana treÅ›ciami zawierajÄ…cymi konkretnie (umownie) okreÅ›lone informacje, w okreÅ›lonym czasie i miejscu (strony WWW).
- Wynagrodzenie zwane też odpłatnością: umowa o pracę zdalną musi określać przynajmniej minimum odpłatności.
- Rezultat działania: pracownik nie odpowiada za rezultat działania. Odpowiedzialność taka jest związana z ryzykiem gospodarczym przedsiębiorcy. Wykonujący pracę odpowiada jedynie w przypadku braku starannego działania czyli nienależytego wykonania zleconej czynności (pracy).
- Określenie zobowiązań stron: pracownika i pracodawcy, co do rodzaju pracy (czynności) wykonywanych na rzecz oraz pod kierownictwem pracodawcy jako strony i zobowiązania do wypłacania wynagrodzenia.
Umowa pomiędzy podmiotami gospodarczymi
Ten typ umowy wymaga aby strony, osoba Å›wiadczÄ…ca pracÄ™ oraz strona zlecajÄ…ca takie dziaÅ‚anie, byÅ‚y podmiotami prawa. OczywiÅ›cie w przypadku osób fizycznych trudno zakÅ‚adać innÄ… formÄ™ prawnÄ… dziaÅ‚ania niż wpis do rejestru dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej prowadzonego przez odpowiedni dla miejsca zamieszkania organ administracji (dzielnica, gmina). Nie oznacza to, że nie jest możliwe zarejestrowanie spóÅ‚ki (jawna, komandytowa). Różnice polegajÄ… gÅ‚ównie na tym, że to spóÅ‚ka jest podmiotem prawa a nie prowadzÄ…cy dziaÅ‚alność gospodarczÄ…. W uproszczeniu sprowadza siÄ™ to do tego, iż zobowiÄ…zania wynikajÄ…ce z umowy z drugim podmiotem (osobowÄ… fizycznÄ… lub podmiotem gospodarczym) w przypadku dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej sÄ… w istocie tożsame z osoba prowadzÄ…cÄ…. SpóÅ‚ka jest samoistnym podmiotem prawa i to ona jest stronÄ… w relacji do innych.
W umowie o pracÄ™ zdalnÄ… w tym przypadku, już nie wystÄ™puje pojÄ™cie „praca” ale Å›wiadczenie usÅ‚ug czy dostarczenie towaru, definiowane zresztÄ… w samej umowie. SporÄ… różnicÄ… jest też odpowiedzialność za rezultat dziaÅ‚ania: zwykle (o ile strony nie postanowiÄ… inaczej) to dostawca odpowiada za jakość, rezultat dziaÅ‚ania czy terminy zaÅ› odbiorca za pÅ‚atność dokonywanÄ… na podstawie prawidÅ‚owo sporzÄ…dzonych dokumentów, którym standardowo jest faktura wraz z pokwitowaniem odbioru lub innymi dokumentami okreÅ›lonymi w umowie.
Należy dodać, że na podstawie zasady swobody umów, strony bÄ™dÄ…ce podmiotami gospodarczymi mogÄ… dowolnie ksztaÅ‚tować treść i zobowiÄ…zania umów, co za tym idzie mogÄ… ustanowić ciÄ…gÅ‚e Å›wiadczenie usÅ‚ug czy dostawy towaru na rzecz kontrahenta. Niestety, takie uwarunkowanie może stanowić podstawÄ™ do interpretacji przez organy skarbowe i ZUS w kierunku rozumienia takiej umowy jak umowy majÄ…cej charakter umowy o pracÄ™. Przypadek taki zachodzi jednak jedynie w sytuacji gdy obie strony sÄ… prowadzÄ…cymi dziaÅ‚alność gospodarczÄ… i nie posiadajÄ… odrÄ™bnych osobowoÅ›ci prawnych (nie sÄ… spóÅ‚kami). Taka interpretacja organów paÅ„stwa jest spowodowana dziaÅ‚aniami majÄ…cymi ujawnić pozorne umowy pomiÄ™dzy podmiotami, które w istocie sÄ… nienazwanymi umowami o pracÄ™, od których nie sÄ… odprowadzane skÅ‚adki na ubezpieczenie spoÅ‚eczne, co dotyka szarej, niepodatkowej strefy gospodarczej.
W przypadku pracy zdalnej dość Å‚atwo jednak wskazać na inny (niż praca) charakter czynnoÅ›ci oraz ich zróżnicowanie, adekwatne do każdego typu umowy. Ważne jest też, aby przy konstruowaniu umów pomiÄ™dzy podmiotami gospodarczymi pamiÄ™tać o kosztach obsÅ‚ugi ksiÄ™gowej oraz prawnej, co czÄ™sto stanowi niebagatelny koszt dla oby stron umowy gospodarczej.
Umowa o dzieło w pracy zdalnej
Ten typ umowy jest najbardziej charakterystyczny dla pracy zdalnej, której efekt jest jednorazowy i w istocie niepowtarzalny. CzęściÄ… integralnÄ… umów o dzieÅ‚o sÄ… klauzule przenoszÄ…ce prawa autorskie oraz inne prawa zwiÄ…zane z twórcÄ… (autorem, wytwórcÄ…, artystÄ… itp.) na zlecajÄ…cego wytworzenie dzieÅ‚a. KwestiÄ… dowolnÄ… jest ksztaÅ‚towanie przez strony, jaki rodzaj praw i póÅ‚ eksploatacji bÄ™dzie przedmiotem przeniesienia na rzecz zlecajÄ…cego.
Dobrym przykÅ‚adem może być umowa o dzieÅ‚o polegajÄ…ca na wytworzeniu utworu muzycznego, wskazaniu honorarium za wytworzenie tego utworu, przenoszÄ…ca prawo do eksploatacji (na okreÅ›lonych polach lub wszystkich, jak np. Internet) na rzecz zlecajÄ…cego ale zatrzymujÄ…ca przy twórcy osobiste prawa autorskie. W tym przypadku, autor ma prawo zawsze domagać siÄ™ podpisania utworu swoim nazwiskiem (logiem, pseudonimem) oraz decydowania o czasie i formie pierwszej publikacji. WiÄ™kszość jednak umów o pracÄ™ zdalnÄ… przenosi trwale prawa do eksploatacji i wykorzystania na zlecajÄ…cego oraz domyÅ›lnie, wszelkie prawa, w tym osobiste prawa autorskie.
W przypadku umowy o dzieÅ‚o można przykÅ‚adowo wskazać, że zarówno umowÄ… o dzieÅ‚o bÄ™dzie wykonanie modelu produkcyjnego jakiegoÅ› detalu lub oprogramowania a także, później w trakcie dziaÅ‚ania, staÅ‚y lub czasowy nadzór nad dziaÅ‚aniem już wytworzonego elementu czy programu komputerowego.
Istotne jest korzystne opodatkowanie umowy o dzieÅ‚o z uwagi na przywiÄ…zanie do tej formy prawnej tzw. wysokich kosztów uzysku w wysokoÅ›ci 50% kwoty umowy (podstawy). DziaÅ‚ania paÅ„stwa zmierzajÄ… jednak do istotnego ograniczenia tej formy umów, zamykajÄ…c dopuszczalnÄ… górnÄ… wysokość tej formy opodatkowania na okoÅ‚o 80 tysiÄ™cy zÅ‚otych w skali jednego roku podatkowego.
Umowa zlecenie
W istocie praca zdalna okreÅ›lona umowÄ… zlecenia różni siÄ™ od umowy o dzieÅ‚o wyłącznie kwestiÄ… opodatkowania. W przypadku gdy zlecona praca jest wykonywana przez podatnika, wobec którego nie można okreÅ›lić wysokoÅ›ci dotychczasowego dochodu (nie jest pracownikiem zleceniodawcy, lub w ogóle nie jest pracownikiem) pobiera siÄ™ podatek w wysokoÅ›ci 18% przychodu. W tym przypadku wszakże nie ma już mowy o kosztach uzysku. Merytorycznie przy tym należy interpretować fakt, jaki typ pracy zdalnej może być okreÅ›lony umowÄ… o dzieÅ‚o a jaki umowÄ… zlecenia, bo nie wszystkie kategorie prac mogÄ… być dowolnie kwalifikowane.
Kwestie kontroli wykonania pracy zdalnej
Z punktu widzenia stron – niezależnie od typu umowy o pracÄ™ zdalnÄ…, istotne sÄ… kwestie jakoÅ›ci, starannoÅ›ci oraz kontroli samego wykonania zlecanej pracy. Oprócz uwarunkowaÅ„ bÄ™dÄ…cych wynikiem samych warunków umowy, istnieje kwestia techniczna: jak skontrolować wykonani e jakiejÅ› czynnoÅ›ci na odlegÅ‚ość.
W przypadku prac zwiÄ…zanych z nowymi technologiami jest to stosunkowo proste. Wystarczy obejrzeć systemy informatyczne od wewnÄ…trz aby stwierdzić co zostaÅ‚o zrobione. Gorzej z pracami niemierzalnymi lub trudno poddajÄ…cymi siÄ™ zmierzeniu, jak np. skuteczność zleconej reklamy czy opracowania marketingowe. Kontrola może tez polegać na ocenie należytej starannoÅ›ci wykonania pracy lub jej skutecznoÅ›ci. Wszystko zależy od intencji stron oraz treÅ›ci stosownych umów pomiÄ™dzy stronami.
Sama forma umowy oraz status prawny stron, nie majÄ… w przypadku kontroli specjalnego znaczenia. Przeważa poglÄ…d o stosowaniu ogólnych norm prawa.